ZAGREB/BRISEL – Centar za demokratiju i pomirenje u Jugoistočnoj Evropi, čije sedište je u Solunu, promovisao je u Evropskom parlamentu dve knjige iz projekta „Zajednička istorija Jugoistočne Evrope“, a glavna poruka iz rasprave je da se istorija ne može predavati “egocentričnim i etnocentričnim pristupom”.
Takav pristup, kako je istaknuto, podrazumeva da svaka strana ima svoju istinu o događajima, a ona je često suprotna od onoga kako iste događaje vide s druge strane.
U raspravi je učestvovao i komesar za proširenje EU Johanes Han, koji je pohvalio napore i sadržaj udžbenika, uz poruku da bi Evropska komisija cenila kad bi vlasti država iz Jugoistočne Europe ove knjige koristile kao materijal za nastavu u školama.
Projekat je finansirala EU pod uslovom da su stavovi u knjigama stavovi autora, a ne stavovi Unije.
Knjige su namenjene profesorima istorije kao izvor za predavanje savremene istorije Jugoistočne Evrope.
Pod naslovom “Ratovi, podele, integracija” druga knjiga se bavi događajima od 1990. do 2008.
S obzirom na to da su često u ovoj regiji i sami pojmovi problematični, autori i urednici se ograđuju i od upotrebe pojmova, verovatno znajući kakve reakcije u Grčkoj izaziva spominjanje imena “Republika Makedonija” ili u Srbiji “Republika Kosovo” ili na Kosovu “Pokrajina Kosovo i Metohija”, piše zagrebački Jutarnji list.
Osim prostora bivše Jugoslavije i Albanije projekt, kako se navodi, obuhvata i Tursku, Kipar, Grčku, Bugarsku i Rumuniju.
Najčešće se kao dokumenti koriste govori političara, deklaracije političkih stranaka i članci iz novina.
Često se prikazuju članci o istom događaju koji ih potpuno drukčije opisuju, zavisno s koje strane su mediji, a zatim se istoričarima ili studentima ostavlja mogućnost da usporede te tekstove i sami zaključe.
Prva knjiga govori o ovom području nakon Drugog svetskog rata, o komunističkim režimima i diktaturama, međunarodnom položaju tih država.
Jutarnji piše da je za prostor bivše Jugoslavije jedna od poruka koje se mogu iščitati da su se najdramatičnije promene počele događati nakon ustavnih promena 1974. jer su već tada, kako se navodi, nacionalistički krugovi u Srbiji to videli kao otvaranje mogućnosti za stvaranje novih država i da će u tom slučaju “više od 40 posto Srba” ostati da živi izvan Srbije.
Kao primer se spominju govor beogradskog profesora Mihajla Đurića.
Početak protesta Albanaca na Kosovu 1981, što se, kako navodi list, često spominje kao početak kraja Jugoslavije, prikazuje se kratko, samo kroz jedan tekst tada komunističkog dnevnika Rilinđa koji govori o “demagogiji” onih koji stoje iza protesta i da su to odmah shvatili “radnici, građani i omladina Kosova”.
Najveći protest na Kosovu 1989, nakon dolaska Slobodana Miloševića na vlast u Srbiji, prikazani su kroz štrajk rudara u Starom trgu. Kaže se da je taj štrajk “okončan silom”, ali se nigde više ne spominje nikakvo nasilje nad Albancima u to vreme, navodi list.
Samo se, dodaje se, utvrđuje da je Srbija promenila Ustav, da je “kosovska Skupština izglasala promene”.
Za Jutarnji je zanimljivo da se događaji na Kosovu koriste kao prekretnica u odnosima Srbije prema Sloveniji zbog solidarnosti koju su Slovenci pokazali s kosovskim rudarima. Na kraju je sve, napominje se, kulminiralo i bojkotom slovenske robe u Srbiji.
„Proces raspada bivše Jugoslavije, rat i žrtve tokom tog razdoblja svakako su najzanimljiviji do knjige i verovatno će upravo on i izazvati najviše reakcija. Vidljivo je da se i tu izbegavaju izrazi ‘agresija’, ‘obrambeni rat’ ili pokazivanje prstom na odgovornost bilo koje strane. Takav pristup, iako razumljiv kroz cilj postizanja pomirenja, rizikuje da će stvoriti dojam o relativizaciji činjenica i razloga koji su doveli do ratova. Po tom je pitanju pristup prilično površan i uglavnom se događaji tumače pozivanjem na ‘neke izvore’ ili korištenjem izraza ‘smatralo se’ ili ‘neki su smatrali’.
Kada je reč o Hrvatskoj, Jutarnji piše da se u promovisanim knjigama izbori u Hrvatskoj i pobeda HDZ-a s Franjom Tuđmanom na čelu spominju kao događaj koji je “zaoštrio odnose s Hrvatskom”, a često se spominje da je nova vlast Srbe izbrisala kao konstitutivni narod.
“Republička vlada htela je da promeni političku ravnotežu snaga u Hrvatskoj što je pre moguće, s obzirom na to da su Srbi predstavljali 14 posto (580.000) stanovništva i, zbog istorijskih razloga, imali znatan uticaj na politiku kao i u policiji i obaveštajnoj službi. Novi režim se isto tako smatrao nostalgičnim prema ustaškom režimu Nezavisne Države Hrvatske (toekom Drugog svetskog rata). Srbi u Hrvatskoj počeli su pobunu koju je dodatno podsticala Srbija, koja im je davala materijalnu podršku i oružje”, piše u dijelu o “dezintegraciji Jugoslavije”, navodi Jutarnji.
List dalje piša da se u mnogim delovima knjige ponavlja rečenica da su tokom sukoba sve strane činile zločine i etničko čišćenje. Posebno poglavlje posvećeno je, kako se navodi, logorima za zatočenike, pre svega u Bosni i Hercegovini.
Spomenuta su u knjizi tri logora, onaj u Omarskoj gđe su držani muslimani, onaj u Čelebićima gde su muslimani držali zatočene Srbe i logor Dretelj gde su hrvatske snage najpre držale Srbe, a kasnije i muslimane.
U knjizi se navodi, prenosi Jutarnji, da su na svim trima zaraćenim stranama u BiH bili prisutni i strani ratnici, bilo zbog ideološke i verske solidarnosti bilo kao plaćenici. Tako piše da su postojale posebne jedinice mudžahedina u redovima Armije BiH, da su snagama bosanskih Srba pomagali pojedinci iz Rusije i Grčke, a da su Hrvatima pomagali oni iz “evropskih katoličkih država” te iz Njemačke, kao i kosovski Albanci.
Kao posebno zanimljivo, list prenosi, kako se u knjizi opisuju događaji oko pada Vukovara.
„To se prikazuje na dve stranice, bez zaključaka ili poruka. Objavljen je jedan članak iz beogradske Politike o ‘oslobođenju Vukovara’ i jedan iz Vjesnika s naslovom ‘Ko manipuliše vukovarskom tragedijom“”.
A hrvatska vojno-policijska akcija “Oluja” opisuje se kao operacija koja je “okončala rat u avgustu 1995. godine kad su hrvatske snage preuzela kontrolu nad Kninom, glavnim gradom tadašnje Republike Srpske Krajine”. Dodaje se da “ofenzivu” Hrvati nazivaju “oslobođenjem”, a Srbi “padom” Knina.
Takođe, kao zanimljivu rečenicu, Jutarnji prenosi da u knjizi stoji da je “Oluja” “sprovedena uz pomoć bivših američkih vojnika uz prećutnu podršku vlade SAD i učešća Armije Bosne i Hercegovine”. Ta je operacija, navodi se u tekstu, “rezultirala masovnim egzodusom Srba (oko 200.000) a nakon toga je sledilo paljenje sela”.
Inače, ovaj projekat je podržala i visoka predstavnica EU za spoljnu politiku i bezbednost Federica Mogerini.
